Bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của vợ chồng trong bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng

BẢNG TỪ VIẾT TẮT

STT Nội dung Chữ viết tắt

1 Bộ luật dân sự năm 2005 BLDS 2005

2 Luật hôn nhân và gia đình năm 2000 Luật HN&GĐ 2000

3 Bồi thường thiệt hại BTTH

4 Trách nhiệm dân sự TNDS

5 Bộ luật dân sự BLDS

6 Luật hôn nhân và gia đình Luật HN&GĐ

7 Bộ luật tố tụng dân sự BLTTDS

MỤC LỤC

LỜI MỞ ĐẦU

Chương 1: KHÁI QUÁT CHUNG VỀ BỒI THƯỜNG THIỆT HẠI NGOÀI HỢP ĐỒNG DO VỢ CHỒNG THỰC HIỆN

1.1. Khái quát về bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng do vợ chồng thực hiện

1.1.1. Khái niệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng

1.1.2. Đặc điểm của bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng

1.2.  Căn cứ pháp lý đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp của vợ chồng trong bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng

1.2.1. Căn cứ xác định tài sản chung, tài sản riêng của vợ chồng

1.2.2. Quyền và nghĩa vụ của vợ chồng đối với tài sản

Chương 2: THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VỀ BẢO VỆ QUYỀN VÀ LỢI ÍCH HỢP PHÁP CỦA VỢ CHỒNG TRONG BỒI THƯỜNG THIỆT HẠI NGOÀI HỢP ĐỒNG

2.1. Bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của vợ chồng trong BTTH ngoài hợp đồng khi vợ chồng là người bị thiệt hại

2.1.1. Bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của vợ chồng trong quan hệ bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng khi vợ chồng bị thiệt hại về tài sản

2.1.2. Bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của vợ chồng trong quan hệ bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng khi vợ chồng là người bị thiệt hại về sức khỏe

2.1.3. Bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của vợ chồng trong quan hệ bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng khi vợ chồng là người bị thiệt hại về tính mạng

2.1.4. Bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của vợ chồng trong quan hệ bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng khi vợ chồng là người bị thiệt hại về danh dự, nhân phẩm, uy tín

2.2. Bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của vợ chồng trong quan hệ bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng khi vợ chồng là người gây thiệt hại

2.2.1. Bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của vợ chồng trong quan hệ bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng khi vợ chồng cùng là người gây thiệt hại

2.2.2. Bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của vợ chồng trong quan hệ bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng khi một bên vợ hoặc chồng là người gây thiệt hại

2.3. Bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của vợ chồng trong quan hệ bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng khi con chung là người gây thiệt hại; là người bị thiệt hại

2.3.1. Bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của vợ chồng trong quan hệ bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng khi con chung là người gây thiệt hại

2.3.2. Bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của vợ chồng trong quan hệ bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng khi con chung là người bị thiệt hại

Chương 3: MỘT SỐ KIẾN NGHỊ HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT ĐỂ BẢO VỆ QUYỀN VÀ LỢI ÍCH HỢP PHÁP CỦA VỢ CHỒNG TRONG BỒI THƯỜNG THIỆT HẠI NGOÀI HỢP ĐỒNG

3.1. Sự cần thiết phải hoàn thiện pháp luật để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của vợ chồng trong bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng

3.2. Một số kiến nghị hoàn thiện pháp luật để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của vợ chồng trong bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng

3.2.1. Pháp luật hôn nhân và gia đình cần hoàn thiện hơn một số quy định có liên quan

3.2.2. Pháp luật dân sự cần hoàn thiện những quy định cụ thể các trường hợp về BTTH ngoài hợp đồng

KẾT LUẬN

LỜI MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Bồi thường thiệt hại (BTTH) trong đó có BTTH ngoài hợp đồng do vợ chồng thực hiện là một chế định hết sức quan trọng và được áp dụng rất sớm trong pháp luật dân sự của các nước trên thế giới nói chung cũng như ở Việt Nam nói riêng. Bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng đặt ra nhằm điều chỉnh các quan hệ xã hội trong những trường hợp có thiệt hại về tài sản, sức khỏe, tính mạng, danh dự, nhân phẩm và uy tín của người khác mà giữa người gây thiệt hại và người bị thiệt hại không có việc giao kết hợp đồng hoặc có việc giao kết hợp đồng nhưng hành vi gây thiệt hại không thuộc hành vi thực hiện hợp đồng.Bồi thường thiệt hại mang đến sự công bằng trong xã hội thông qua việc bắt buộc những người có hành vi gây thiệt hại phải bù đắp một khoản vật chất cho người bị thiệt hại tương ứng với thiệt hại mà họ đã gây ra. Chế định pháp luật này không những có ý nghĩa về mặt lý luận mà còn mang giá trị thực tiễn rất lớn trong việc khắc phục hành vi trái pháp luật, đảm bảo công bằng, xử phạt răn đe người có hành vi gây thiệt hại, và giáo dục ý thức pháp luật trong cộng đồng, ổn định nền pháp chế xã hội chủ nghĩa.

Bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng do vợ chồng thực hiện là một vấn đề có ý nghĩa lớn đối với xã hội. Bởi bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng mà vợ chồng là chủ thể không những ảnh hưởng đến quyền, nghĩa vụ của vợ, chồng mà còn ảnh hưởng đến quyền và lợi ích hợp pháp của người thứ ba trong quan hệ bồi thường thiệt hại. Quyền và lợi ích của riêng vợ, chồng là quyền lợi cá nhân nhưng nó ảnh hưởng đến đời sống chung của vợ chồng, ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống của con cái. Quan hệ hôn nhân là quan hệ đặc biệt của xã hội. Quan hệ này được hình thành, củng cố và duy trì bằng niềm tin, tình yêu thương, chức phận của vợ chồng đối với nhau và đối với con cái. Do vậy, các quan hệ mà vợ chồng tham gia trong đó có quan hệ bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng cũng có những nét đặc trưng riêng mang tính nhân văn sâu sắc. Mối quan hệ mật thiết giữa vợ chồng, sự gánh vác trách nhiệm cùng nhau một cách tự nguyện trong quan hệ hôn nhân kéo theo sự thống nhất, tự nguyện giữa vợ chồng trong việc chịu trách nhiệm với người thứ ba. Điều này, trong quan hệ BTTH ngoài hợp đồng do vợ chồng thực hiện đảm bảo rằng thiệt hại sẽ được bồi thường một cách nhanh chóng, kịp thời và đầy đủ hơn so với những trường hợp bồi thường thiệt hại khác. Nhưng nó không có nghĩa quan hệ hôn nhân làm loại trừ tính độc lập của vợ, chồng trong việc tự mình tham gia các quan hệ xã hội khác cũng như tự mình chịu trách nhiệm trong việc BTTH do chính mình gây ra. Các quy định pháp luật dân sự, luật hôn nhân và gia đình hiện tại chưa có các quy định riêng áp dụng cho trường hợp BTTH ngoài hợp đồng do vợ chồng thực hiện. BTTH ngoài hợp đồng do vợ chồng thực hiện được áp dụng thông qua các quy định về bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng nói chung. Vấn đề này liên quan đến các ngành luật khác nhau như: Luật dân sự, luật hôn nhân và gia đình…Việc áp dụng pháp luật trong vấn đề này vì thế nhiều khi gặp những khó khăn và trở ngại lớn bởi quan hệ hôn nhân không giống những quan hệ xã hội bình thường khác. Để thấy rõ hơn sự khác biệt, tầm quan trọng của BTTH ngoài hợp đồng để khắc phục những vướng mắc trong quy định của pháp luật và giải quyết, hạn chế những khó khăn trong áp dụng pháp luật về vấn đề này cần thiết phải có sự nghiên cứu, rà soát, đánh giá pháp luật về bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng do vợ chồng thực hiện. Trên cơ sở đó, đề xuất một số định hướng và giải pháp góp phần hoàn thiện lĩnh vực pháp luật về vấn đề này. Vì vậy, em chọn đề tài “Bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của vợ chồng trong bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng” làm Luận văn thạc sĩ luật học.

2. Mục đích nghiên cứu

Tìm hiểu về vấn đề này, đề tài xác định những mục đích nghiên cứu cơ bản sau đây:

– Tập hợp, hệ thống hóa và bổ sung, phát triển hệ thống cơ sở lý luận và thực tiễn xây dựng chế định bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng nói chung và các quy định về bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng do vợ chồng thực hiện nói riêng.

– Đánh giá các quy định và thực trạng áp dụng các quy định pháp luật về bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng do vợ chồng thực hiện nhằm nhận diện những thành tựu, kết quả và chỉ ra các khiếm khuyết, hạn chế cũng như nguyên nhân của chúng. Trên cơ sở đó, Luận văn đưa ra một số kiến nghị góp phần hoàn thiện các quy định của pháp luật về việc bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của vợ chồng trong bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng .

3. Tình hình nghiên cứu

Pháp luật BTTH ngoài hợp đồng trong đó có BTTH ngoài hợp đồng do vợ chồng thực hiện là lĩnh vực pháp luật liên quan trực tiếp đến lợi ích của các chủ thể khác nhau, bao gồm: Vợ, chồng, và người thứ ba khác. Việc giải quyết hài hòa lợi ích của các chủ thể hút sự quan tâm tìm hiểu của giới luật học nước ta. Thời gian qua đã có nhiều công trình nghiên cứu về lĩnh vực này. Tuy nhiên, các công trình nghiên cứu không phải bao giờ và ở bất kỳ đâu cũng mang lại hiệu quả mong muốn. Các công trình đã được công bố mà tiêu biểu phải kể đến những ấn phẩm chủ yếu sau đây:

1. Bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng về tài sản, sức khỏe, và tính mạng – Sách chuyên khảo – TS. Phùng Trung Tập – Nhà xuất bản Hà Nội năm 2009.

2. Lỗi và trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng – TS.Phùng Trung Tập – Tạp chí Luật học số 10/2004.

3. Bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng – Nguyễn Văn Cương – Viện nghiên cứu khoa học pháp lý – Bộ Tư Pháp.

4. Trách nhiệm dân sự do tài sản gây thiệt hại – Vấn đề lý luận và thực tiễn, Đề tài nghiên cứu khoa học cấp trường, Trường Đại học Luật Hà Nội, Mã số: LH-08-05/ĐHL, Hà Nội năm 2009.

5. Quyền và nghĩa vụ tài sản của vợ chồng trong quan hệ bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng – TS. Nguyễn Thị Lan…

Các công trình nghiên cứu trên đây đã tìm hiểu chế định BTTH ngoài hợp đồng nói chung trong đó có BTTH ngoài hợp đồng do vợ chồng thực hiện dưới khía cạnh lý luận và thực tiễn hoặc đi sâu nghiên cứu một số nội dung của chế định này như khái niệm và phân loại BTTH; yếu tố lỗi trong BTTH, quan hệ tài sản vợ chồng trong những trường hợp nhất định…. Theo đó, dưới nhiều góc nhìn khác nhau, BTTH ngoài hợp đồng trong đó có BTTH ngoài hợp đồng do vợ chồng thực hiện được tìm hiểu sâu sắc hơn, trên cơ sở đó đưa ra một số gợi mở cho quá trình hoàn thiện lĩnh vực pháp luật này ở nước ta Tuy nhiên, dường như vẫn còn thiếu một công trình khoa học nghiên cứu chuyên sâu, đầy đủ và toàn diện dưới góc độ lý luận và thực tiễn của pháp luật về BTTH do vợ chồng thực hiện. Bởi các công trình khoa học nêu trên, chủ yếu tìm hiểu về BTTH ngoài hợp đồng do vợ chồng thực hiện là một phần khi nghiên cứu về chế định BTTH và chủ yếu được đề cập một cách đơn thuần theo quy định của pháp luật dân sự mà chưa đặt trọng tâm nghiên cứu quan hệ BTTH ngoài hợp đồng mà chủ thể là vợ chồng. Vì thế, việc xác định nghĩa vụ và lợi ích mà vợ chồng phải chịu cũng như được thụ hưởng trong quan hệ BTTH ngoài hợp đồng. Trên cơ sở kế thừa những thành tựu nghiên cứu pháp luật về BTTH ngoài hợp đồng do vợ chồng thực hiện của các công trình khoa học đã được công bố, Luận văn đi sâu tìm hiểu việc bảo vệ quyền, lợi ích của vợ chồng trong bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng do vợ chồng thực hiện thông qua việc nghiên cứu về mặt lý luận chuyên sâu từng khía cạnh, thực tiễn cũng như đặt vấn đề này trong mối quan hệ suốt chiều dài lịch sử pháp luật của nước ta và một số nước trên thế giới để từ đó gợi mở cái nhìn hệ thống hơn về vấn đề này.

4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu

a. Đối tượng nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu, tìm hiểu của đề tài bao gồm:

– Các quy định pháp luật về bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng do vợ chồng thực hiện qua các thời kỳ lịch sử.

– Các quy định pháp luật về bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng do vợ chồng thực hiện ở một số nước trên thế giới.

– Các quy định hiện hành của pháp luật nước ta về bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng nói chung và bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng do vợ chồng thực hiện nói riêng.

– Các báo cáo tổng kết thi hành pháp luật về bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng trong đó có bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng do vợ chồng thực hiện.

– Các vụ việc cụ thể về bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng do vợ chồng thực hiện.

b. Phạm vi nghiên cứu

BTTH ngoài hợp đồng trong đó có BTTH ngoài hợp đồng do vợ chồng thực hiện là một chế định quan trọng trong Bộ luật Dân sự. BTTH ngoài hợp đồng là một trong những vấn đề pháp lý lớn và phức tạp. Bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của vợ chồng trong BTTH ngoài hợp đồng là đề tài có phạm vi nghiên cứu rộng liên quan đến nội dung của nhiều lĩnh vực pháp luật. Tuy nhiên, trong khuôn khổ của một bản Luận văn thạc sĩ luật học, đề tài giới hạn phạm vi nghiên cứu ở những nội dung cơ bản sau đây:

– Luận văn không đi sâu nghiên cứu lịch sử pháp luật về bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng mà giới hạn ở việc tập trung tìm hiểu sơ lược lịch sử các quy định về bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng trong đó có bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng do vợ chồng thực hiện ở nước ta và một số nước trên thế giới.

– Nghiên cứu, đánh giá nội dung những quy định pháp luật hiện hành về bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng do vợ chồng thực hiện.

– Tìm hiểu, đánh giá thực trạng áp dụng pháp luật và đề xuất một số kiến nghị nhằm hoàn thiện pháp luật về bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng trong đó có bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng do vợ chồng thực hiện, thông qua một số việc nghiên cứu một số vụ việc cụ thể.

– Loại trừ việc xem xét quan hệ BTTH ngoài hợp đồng do vợ chồng thực hiện có yếu tố nước ngoài.

5. Phương pháp nghiên cứu

Để đạt được các mục tiêu nghiên cứu mà đề tài đặt ra, trong quá trình nghiên cứu Luận văn đã sử dụng những phương pháp nghiên cứu cơ bản đây:

– Phương pháp luận nghiên cứu khoa học duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của Chủ nghĩa Mác – Lê nin.

– Bên cạnh đó, Luận văn còn sử dụng các phương pháp nghiên cứu cụ thể sau đây:

+ Phương pháp phân tích, phương pháp diễn giải, phương pháp lịch sử được sử dụng khi nghiên cứu những vấn đề lý luận về chế định bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng nói chung và thực trạng các quy định pháp luật về bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng do vợ chồng thực hiện.

+ Phương pháp đánh giá, phương pháp so sánh luật học được sử dụng trong nghiên cứu, đánh giá thực trạng áp dụng pháp luật  về bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng do vợ chồng thực hiện.

+ Phương pháp tổng hợp được sử dụng khi nghiên cứu định hướng và giải pháp hoàn thiện pháp luật về bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng do vợ chồng thực hiện.

6. Những đóng góp của Luận văn

Luận văn có một số đóng góp cho khoa học pháp lý ở nước ta, biểu hiện ở những nội dung cơ bản sau đây:

– Hệ thống hóa, kế thừa và phát triển các luận cứ khoa học về cơ sở lý luận của chế định bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng thông qua việc nghiên cứu, đánh giá thực trạng pháp luật về bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng do vợ chồng thực hiện.

– Thông qua việc nghiên cứu lý luận và thực trạng áp dụng của các quy định về bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng do vợ chồng thực hiện, Luận văn không chỉ đánh giá những kết quả và những hạn chế mà còn chỉ ra một số nguyên nhân của bất cập, hạn chế trong các quy định hiện hành về bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng.

– Đề xuất định hướng và giải pháp góp phần hoàn thiện pháp luật về bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng nói chung và các quy định về bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng do vợ chồng thực hiện nói riêng.

7. Kết cấu của Luận văn

Ngoài phần mở đầu, kết luận, mục lục, danh mục các chữ viết tắt, danh mục tài liệu tham khảo, Luận văn được kết cấu theo những nội dung sau:

– Chương 1.Khái quát chung về bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng do vợ chồng thực hiện

– Chương 2.Thực trạng pháp luật về bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của vợ chồng trong bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng

– Chương 3. Một số kiến nghị hoàn thiện pháp luật để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của vợ chồng trong bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng